Intervistë ekskluzive me Kryetarin e Institutit të Mendimit Islam, Mehmet Görmez – PJESA 2

E MIRA DHE E KEQJA

• Këtu vijmë në një problem shumë të madh teologjik, të cilin edhe ju e keni trajtuar mjaft në veprat tuaja: Si duhet ta kuptojmë parimin se “e mira dhe e keqja (hajri dhe sheri) janë nga Zoti”?

Këtu duhet të dallojmë tri gjëra: të keqen ontologjike, të keqen morale dhe potencialin që i është dhënë njeriut për të bërë keq.

Lidhur me të keqen ontologjike, unë mendoj si Imam Maturidiu. Domethënë, në botën e qenies nuk ka të keqe absolute. E keqja nuk është diçka në vetvete. Dhe asnjë e keqe nuk mund t’i atribuohet drejtpërdrejt Zotit.

Për të keqen morale, i vetmi përgjegjës është njeriu. Edhe në Kur’an thuhet: “E mira të vjen nga Zoti, kurse e keqja nga vetja jote.” (Nisa, 4: 79)

Kurse potenciali për të bërë keq që i është dhënë njeriut, është pjesë e urtësisë së krijimit dhe të ekzistencës. Ashtu siç nuk mund ta kuptojmë dritën pa errësirën, nuk mund ta njohim të vërtetën pa gënjeshtrën, nuk mund ta kuptojmë drejtësinë pa padrejtësinë, nuk mund ta perceptojmë të mirën pa të keqen. Por shkakun e asnjë padrejtësie apo gënjeshtre, ekzistencën e asnjë të keqeje nuk mund t’ia atribuojmë Zotit. Sikur të mos ekzistonte e keqja në tokë, ku do të mbetej urtësia e krijimit? Sikur të mos ekzistonte e keqja, njeriu nuk do të ishte qenie me vullnet dhe e lirë. Njeriu nuk do të qe lënë i lirë për t’u bërë i mirë ose i keq, besimtar apo jobesimtar. Vendosjen e mirësisë, drejtësisë dhe të mëshirës mbi tokë dhe zhdukjen e së keqes, të padrejtësisë e të mizorisë, Zoti i përmend si qëllimin e ekzistencës njerëzore. Duke qenë kështu, a kemi të drejtë t’i kthehemi Zotit e t’i themi pse e ke krijuar të keqen, pse nuk e pengon të keqen? Njeriu, me natyrën e tij, me ndërgjegjen, arsyen, pejgamberët dhe librat që i janë dërguar, ka përgjegjësinë për ta mposhtur të keqen dhe për të bërë të sundojë e mira.

PSE ËSHTË E RËNDËSISHME METODA?

• Të gjitha veprat tuaja janë mbi “metodën” ose usul-in. Pse është e rëndësishme metoda? 

Në epokën tonë, ku çdo lloj dijeje është shndërruar në kapital, ku dija fetare e ka humbur tërësinë dhe është fragmentuar, problemi më i madh për sa i përket dijes nuk është injoranca, por mungesa e metodës. Në këtë kohë ku kaosi i dijes dhe anarkia e interpretimit i kanë mjegulluar të vërtetat e thjeshta e të kulluara të fesë, e keqja më e madhe është ta interpretosh fenë pa njohur parime, rregulla e baza. Kjo është një nga arsyet pse këmbëngul lidhur me metodën. Një tjetër arsye është përpjekja për ta kuptuar fenë pa e humbur sistemin e burimeve dhe të argumenteve. Sepse fatkeqësia më e madhe që mund t’i ndodhë një feje është humbja e tërësisë burimore, e sistemit të burimeve dhe të argumenteve si dhe e hierarkisë së vlerave që kanë gjetur stabilitet ndër shekuj. Të gjitha këto tregojnë se sa e nevojshme është metoda për ta kuptuar dhe zbatuar drejt fenë.

Metoda në mendimin islam nuk konsiston vetëm në veprat e shkruara me titujt metodë e fesë (usul ed-din) dhe metodë e jurisprudencës (usul el-fikh) si dhe në parimet e parashtuara në këto vepra nga juristët dhe teologët. Në kuptimin më të gjerë, metoda thur dhe përcakton marrëdhënien e fenomeneve si njeriu, bota, arsyeja, e drejta, shkenca, kultura, arti etj., me fenë. Metoda gjithashtu është kuptimi, shpjegimi dhe bartja e mëshirës së fesë në të gjitha kohërat dhe hapësirat duke bërë dallimin mes fesë dhe kulturës, zakonit dhe adhurimit, universales dhe kulturores, të ndryshueshmes dhe të pandryshueshmes. Nuk ka dyshim se metoda nuk ka zbritur nga qielli, por të gjitha marrëdhëniet që ummeti ka ndërtuar mes rrënjëve dhe qiellit, gjenden tek metoda. Metoda është një lexim kurdoherë i nevojshëm për ta dalluar mes tyre revelatën dhe ekzegjezën, për të mos e ngritur këtë të fundit në shkallën e së parës dhe për të mos e nxjerrë feje asnjë musliman për shkak të ekzegjezës.

Për të gjitha këto arsye, edhe në punimet e mia, edhe në institutin tonë, i kemi dhënë përparësi metodës.

A ËSHTË LIGJ KUR’ANI?

• Në ligjëratat dhe librat tuaj i kritikoni selefinjtë radikalë se “tekstet fetare i perceptojnë si tekste ligjore”. Pse nuk duhet kuptuar Kur’ani si një “tekst ligjor”?

Kur’ani nuk është një libër që na ka rënë mbi kokë nga qielli, por përmes një pejgamberi njeri është manifestuar në një jetë reale të cilën e quajmë sunnet. Të gjitha ulje-ngritjet e asaj jete 23 vjeçare janë marrë parasysh. Kur’ani është një përkthim i botës së qenies. Nga kjo pikëpamje, në Kur’an ka histori, ka rrëfime, ka qenie, ka natyrë, ka kozmologji, ka njeri, shoqëri, moral, besim, adhurim. Prandaj çdo sentencë e Kur’anit është quajtur ajet, shenjë. Ajetet nuk janë ligje. Por ajetet janë udhërrëfyes për të gjitha ligjet. Ligji e nxjerr ajetin së qeni ajet. Kjo nuk do të thotë se në Kur’an nuk ka ajete që shpallin dispozita.

T’i japësh një teksti vlerën e ligjit, është thjesht një interpretim dhe një formulim i mendjes njerëzore. Ajeti nuk mund të shndërrohet drejtpërdrejt në një formulim mendor. Shtrembërimi i Torës ka ndodhur duke u shndërruar në ligjet e rabinjve. Nëse Kur’ani nis të perceptohet vetëm si ligj, largohet së qeni udhërrëfyes drejt së vërtetës, moralit, drejtësisë, mëshirës dhe drejt të gjitha ligjeve. Atëherë të gjithë përpiqen të nxjerrin nga Kur’ani mendimet dhe interpretimet e tyre. Kur’ani është udhërrëfyes. Po ta ktheni në një tekst ligjor, nuk është më udhërrëfyes dhe i cënohet universaliteti. Sigurisht, Kur’ani ka ligjet e veta universale dhe çdo ajet duhet kuptuar në kuadër të atyre ligjeve.

Intervistë ekskluzive me Kryetarin e Institutit të Mendimit Islam, Mehmet Görmez