Opinion / Prof. Dr. Hafiz Metin Izeti: Iluzioni i vullnetit: Zgjedhjet lokale në Maqedoninë e Veriut dhe agonia e subjektevitetit shqiptar

Metin Izeti

Zgjedhjet lokale në Republikën e Maqedonisë së Veriut (RMV) kanë pushuar së qeni një mekanizëm teknik i demokracisë pëfaqësuese. Ato janë shndërruar në një ritual cicërimi, një teatër absurd ku shqiptari sillet si një figurant në një dramë, skenarin e së cilës ai nuk e shkruan dhe ku finaleja i njihet përpara se të ngrihet perdeja. Gjendja aktuale nuk është thjesht zhgënjim; ajo është një krizë ekzistenciale e subjektevitetit politik, ku veprimi më themelor i qytetarisë – votimi – është i zbrazët nga çdo domethënie reale e vetë-përcaktimit.

Në thelb të kësaj agonie qëndron një paradoks i dhimbshëm: akti i zgjedhjes është i pranishëm, por mundësia për një zgjedhje rrënjësisht transformuese është e manget. Sistemi politik, i strukturuar rreth një ndarjeje etnike të pushtetit, ka internalizuar dhe neutralizuar kërcënimin ndaj status quo-se. Sipas mendimit të filozofit Markuze për “dimensionein e madh” (one-dimensional man), sistemi prodhom marrës pasivë, të cilët, edhe pse të frustruar, refuzojnë të shqetësojnë parimet themelore të rendit ekzistues sepse atyre u është dhënë iluzioni i pjesëmarrjes. Shqiptari voton, por zgjedhja e tij reduktohet në një “zgjedhje midis të vetes”– një frazë e trilluar që është bërë aq e zakonshme saqë e ka humbur tërë papastërtinë retorike. Kjo nuk është zgjedhje; është një detyrë e detyruar, një miratim i dhënë përmes inercisë së një sistemi që e ka kthyer rezistencën e tij në një pjesë të funksionimit të vet.

Ky zhgënjim rrjedh nga një dekolonim i papërfunduar i hapësirës politike. Shteti, si një mekanizëm, është konceptuar historikisht kundër shqiptarit. Prandaj, pjesëmarrja në të është gjithmonë e kushtëzuar: ti mund të marrësh pjesë, por vetëm nëse e pranon lojën sipas rregullave të atyre që e krijuan atë. Zgjedhjet lokale, në nivelin e tyre më intím (komunal), premtojnë autonomi dhe vetëqeverisje – parime që janë në zemër të aspiratave kombëtare shqiptare. Megjithatë, ky premtim shndërrohet në një simulakër të Baudrillard-it: një kopje pa origjinal, një proces që pretendon të jetë vetëqeverisje, por që në fakt është një formë edhe më e thellë e varësisë administrative. Këshillat komunale dhe zyra e kryetarit bëhen aparate për shpërndarjen e favoreve dhe menaxhimin e ankesave, jo qendra të vullnetit politik të lirë. Ato menaxhojnë mjerimin, nuk e shfuqizojnë atë.

Për më tepër, zhgënjimi nuk vjen vetëm nga klasa politike, por edhe nga prishja e lidhjes midis të votuarit dhe atij që voton. Filozofia sociale e Hobbes-it vendosi në shpinën e shtetit (Leviatanin) kontratën sociale: ne heqim dorë nga një pjesë e lirisë sonë në emër të mbrojtjes dhe të mirëqenies së përbashkët. Në kontekstin shqiptar, kjo kontratë është thyer në mënyrë sistematike. Qytetari shqiptar e ka dhënë mandatin e tij, por nga ana tjetër, shteti dështon vazhdimisht në ofrimin e shërbimeve themelore, drejtësisë, dhe mbrojtjes së barabartë. Prandaj, zgjedhjet bëhen një kohë për të kujtuar këtë shkelje të kontratës, për të përjetuar përsëri hidhërimin e besënisë së shkelur. Vota bëhet një akt hakmarrjeje, një refuzim por pa ekzistuar alternativa, ky refuzim bëhet vetëvrasje politike – një tjetër shenjë e mungesës së lirisë së vërtetë.

Sfida përfundimtare është filozofike: si të rikthehet aftësia për veprim të pavarur dhe me qëllim tek individi dhe kolektivi shqiptar? Zhgënjimi i thellë çon në një gjendje të ataraksisë (paqës mendore të arritur përmes tërheqjes) stoike, por një tërheqje nga jeta publike është pikërisht ajo që dëshiron sistemi. Alternativa nuk qëndron në një parti tjetër të re, e cila do të përplaset me të njëjtat kufizime strukturore, por në një rikonceptualizim të plotë të fushës politike. Kjo kërkon një kthim te parimet themelore: çfarë do të thotë të jesh i lirë? Çfarë do të thotë të kesh pushtet si komunitet?

Në vend të ritualit të zhgënjyer të zgjedhjeve, ndërgjegjja shqiptare duhet të fillojë të kërkojë forma të reja të organizimi: shoqata civile të pavarura, platforma grassroots, kooperativa qytetare, dhe mbi të gjitha, një diskurs i ri nga ai që iu caktua nga struktura dhe që kërkon barazi të plotë, jo thjesht paralele. Agonia e së tashmes është e dhimbshme, por ajo është gjithashtu simptome e një vdekjeje – vdekjes së një iluzioni. Detyra filozofike dhe ekzistenciale është të lejosh që ky iluzion të vdesë, në mënyrë që, nga hijet e tij, të lindë një imagjinatë politike e re, më e vërtetë dhe më e lirë. Deri atëherë, zgjedhjet lokale do të mbeten vetëm një monument i dhimbshëm i një lufte që u humb, jo në fushën e betejës, por në korridoret e pushtetit ku u bë kompromisi.