Zheljava, ose Objekti 505, një aeroport mitik nëntokësor në kufirin e Bosnjës dhe Kroacisë
Ai fitoi statusin e tij mitik falë sekretit që rrethonte bazën – dihej që objekti ekzistonte për dekada, por pothuajse nuk kishte regjistrime ose fotografi nga brendësia e tij.
Por falë pilotit Danijel Boroviç, i pari që fluturoi mbi Kroaci me një avion MiG-21, ishte e mundur të eksplorohej ky objekt në tërësinë e tij, me udhëzimin e një personi që shërbeu në të për dhjetë vjet.
Ky tur është dokumentuar në një video në kanalin Codex Militaria, të cilin mund ta shikoni në linkun më poshtë. Në video, Boroviç drejton turin dhe përshkruan mënyrën se si operohej baza, dhe aty ku është e mundur, video kombinon pamje aktuale dhe arkivore. Në fund, intervistohet edhe një pilot tjetër që fluturoi me Mig-21, Ivica Ivandiç.
Objekti u ndërtua sipas modelit të aeroporteve më të vogla suedeze. Suedia, ashtu si Finlanda, miratoi një sistem të decentralizuar aeroportesh të fshehura si mbrojtja më e mirë kundër agresionit të mundshëm nga Bashkimi Sovjetik. Decentralizimi nënkuptonte se ishte e vështirë të eliminohej i gjithë aviacioni në një sulm të parë, i cili ishte një strategji e zakonshme e çdo sulmuesi në Luftën e Dytë Botërore dhe më gjerë.
Hapja e bazës siguroi mbrojtje jo vetëm nga armët konvencionale, por edhe pjesërisht nga armët atomike, të cilat supozohej se ishin përdorur në ato vite.
Duke përdorur këtë qasje, aviacioni i shtetit mbrojtës duhet të ruhet dhe të jetë në gjendje t’i rezistojë një sulmuesi superior. Meqenëse Suedia nuk ishte pjesë e NATO-s, bashkëpunimi ushtarak me Jugosllavinë ishte i mundur dhe këto ide erdhën edhe në rajon.
Megjithatë, Zheljava kishte një koncept të ndryshëm nga origjinali suedez. Sigurisht që nuk e pranoi idenë e decentralizimit të aeroportit, pasi ishte i vetmi i këtij lloji. Në vend të një skuadroni, siç ishin mësuar bazat suedeze, ai u ndërtua për tre dhe teorikisht mund të akomodonte deri në 60 avionë.
Ndërtimi filloi në vitin 1954 dhe u përfundua në vitin 1968, në fshehtësi dhe duke përdorur kryesisht komponentë dhe produkte vendase, rreth 90 përqind. Objekti i përfunduar ishte monumental – 3,500 metra tunele nëntokësore, një pjesë e mirë e të cilave ishte 20 metra e gjerë dhe 8 metra e lartë. Çdo skuadron kishte tunelin e vet ku strehoheshin dhe shërbeheshin aeroplanët, dhe daljet çonin në tre pista, me dy të tjera tërthore që përdoreshin në varësi të kushteve të motit.
Ka detaje të panumërta interesante rreth Zheljavës. Nga mënyra se si janë ndërtuar dyert e blinduara në hyrje, te punëtoritë, rezervuarët e karburantit, e deri te aspekte të jetës së një piloti, siç janë problemet mjekësore që shkakton fluturimi i shpeshtë e të ngjashme.
